Μία εκτεταμένη ανάλυση για την σύγκρουση του Πατριαρχείου Μόσχας και του Οικουμενικού Πατριάρχείου δημοσιεύει το Αμερικάνικο περιοδικό The Atlantic εστιάζοντας στη διαμάχη μεταξύ του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου και του Μόσχας Κυρίλλου αλλά και στην εμπλοκή του Ρώσου Προέδρου Βλ. Πούτιν της υπόθεσης της Ουκρανίας, σε εκτενές άρθρο του, με τίτλο «Η μάχη των Πατριαρχών».
Πώς ξεκίνησε η διαμάχη μεταξύ Βαρθολομαίου και Κυρίλλου
Σύμφωνα με το περιοδικό, στα τέλη Αυγούστου του 2018, ο Πατριάρχης Κύριλλος πήγε στην Κωνσταντινούπολη με μια επείγουσα αποστολή, όπως γράφει το Atlantic. Πήγε για να συναντήσει τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο, καθώς είχε ακούσει ότι ετοιμαζόταν να διακόψει τους αρχαίους θρησκευτικούς δεσμούς της Μόσχας με την Ουκρανία, αναγνωρίζοντας μια νέα και ανεξάρτητη Ορθόδοξη Εκκλησία στο Κίεβο. Για τον Κύριλλο και τον Βλαντίμιρ Πούτιν, αυτό αποτελούσε σχεδόν υπαρξιακή απειλή, γράφει το άρθρο. Η Ουκρανία και τα μοναστήρια της είναι η γενέτειρα της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Και οι δύο χώρες ανάγουν τις πνευματικές και εθνικές τους καταβολές στο βασίλειο με έδρα το Κίεβο, που ασπάστηκε τον χριστιανισμό πριν από περίπου 1.000 χρόνια. Αν η Εκκλησία στην Ουκρανία καταφέρει να αποσχιστεί από τη Ρωσική Εκκλησία, θα αποδυναμώσει σοβαρά τις προσπάθειες να διατηρηθεί αυτό που ο Πούτιν αποκάλεσε «ρωσικό κόσμο» επιρροής στην παλιά σοβιετική σφαίρα.
Η απόφαση βρισκόταν στα χέρια του Βαρθολομαίου, του μοναδικού προσώπου που έχει την κανονική εξουσία να εκδώσει έναν «τόμο αυτοκεφαλίας» και να ευλογήσει με αυτόν τον τρόπο τη διακήρυξη θρησκευτικής ανεξαρτησίας της Ουκρανίας.
Όταν ο Κύριλλος έφτασε έξω από το Φανάρι, ένα πλήθος Ουκρανών διαδηλωτών είχε ήδη συγκεντρωθεί εκεί. Η υποστήριξη του Κυρίλλου στη βίαιη συμπεριφορά της Ρωσίας -η προσάρτηση της Κριμαίας το 2014 και ο αιματηρός πόλεμος δι’ αντιπροσώπων στην ανατολική Ουκρανία- τον είχε καταστήσει μισητή φιγούρα και είχε βοηθήσει στην ενίσχυση της υποστήριξης στο Κίεβο για μια ανεξάρτητη Εκκλησία.
Οι δύο πλευρές διαφώνησαν σε ένα ευρύ φάσμα θεμάτων, αλλά όταν έφτασαν στο πραγματικό θέμα της συνάντησης -την Ουκρανία- το κλίμα μεταβλήθηκε από ψυχρή ευγένεια σε ανοιχτή εχθρότητα. Ο Βαρθολομαίος απήγγειλε έναν κατάλογο παραπόνων, κατηγορώντας σχεδόν τον Κύριλλο ότι προσπαθεί να τον εκτοπίσει.
Ο Κύριλλος απέκρουσε τις κατηγορίες και τόνισε το κεντρικό του αίτημα: Η Ουκρανία δεν πρέπει να διαχωρίσει την Εκκλησία της από την Εκκλησία της Μόσχας. Το θέμα ήταν «ωρολογιακή βόμβα», είπε, σύμφωνα με το κείμενο της συνάντησης που διέρρευσε. «Ποτέ δεν εγκαταλείψαμε την ιδέα ότι είμαστε μία χώρα και ένας λαός. Είναι αδύνατο για εμάς να διαχωρίσουμε το Κίεβο από τη χώρα μας, διότι από εκεί ξεκίνησε η ιστορία μας».
Ο Βαρθολομαίος εξήγησε ότι «οι Ουκρανοί δεν αισθάνονται άνετα υπό τον έλεγχο της Ρωσίας και επιθυμούν πλήρη εκκλησιαστική ανεξαρτησία, όπως ακριβώς έχουν και πολιτική ανεξαρτησία». Πρόσθεσε ότι εδώ και χρόνια δέχεται αιτήματα και παρακλήσεις από Ουκρανούς σε όλα τα επίπεδα, συμπεριλαμβανομένων των μελών του Κοινοβουλίου και του τότε προέδρου και πρωθυπουργού της χώρας.
Ο Κύριλλος απάντησε ότι αυτές οι εκκλήσεις ήταν ανούσιες, επειδή η πολιτική τάξη της Ουκρανίας ήταν παράνομη. Ο λαός, είπε με βεβαιότητα, «θα τους ανατρέψει και θα τους εκδιώξει».
Ο Βαρθολομαίος, σοκαρισμένος από την υπονοούμενη βία στα λόγια του Κύριλλου, γράφει το Atlantic, κάλεσε τους Ρώσους «να μην εκτοξεύουν τέτοιες απειλές, ούτε για σχίσμα ούτε για αιματοχυσία στην Ουκρανία».
Όταν ολοκληρώθηκε η συνάντηση, ο Κύριλλος και οι άνδρες του ήταν τόσο θυμωμένοι που παρέλειψαν το γεύμα και πήγαν κατευθείαν πίσω στο ιδιωτικό τους αεροπλάνο, αναφέρει το άρθρο.
Τελικά, οι απειλές αποδείχθηκαν ατελέσφορες: Ο Βαρθολομαίος ενέκρινε τη νέα Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας και ο Κύριλλος έδωσε εντολή να διακοπούν οι δεσμοί της Ρωσικής Εκκλησίας με το Φανάρι.
Η σύγκρουση των πατριαρχών -δεν έχουν μιλήσει έκτοτε- μοιάζει πλέον πολύ με προοίμιο του ρωσικού πολέμου στην Ουκρανία, συνεχίζει το Atlantic. Αμέσως μετά την ανακοίνωση της απόφασης από τον Βαρθολομαίο, ο Πούτιν συγκάλεσε συνεδρίαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του για να τη συζητήσει. Αργότερα, ο Πούτιν επικαλέστηκε το σχίσμα της Εκκλησίας ως μέρος της δικαιολογίας του για την εισβολή του 2022, και ο ίδιος και ο Κύριλλος συνεχίζουν να μιλούν για την αποσχισθείσα Εκκλησία ως επίθεση στην εθνική ταυτότητα της Ρωσίας.
Ο ρόλος της Ελλάδας
Η ρωσική εκστρατεία ξεκίνησε από την Ελλάδα, αναφέρει το δημοσίευμα, όπου υπάρχει συμπάθεια που σχηματίστηκε από τους αρχαίους θρησκευτικούς δεσμούς και τους κοινούς εχθρούς. Στα μέσα της δεκαετίας του 2000, Ρώσοι ολιγάρχες άρχισαν να χτίζουν εκκλησίες και να μοιράζουν μετρητά για χάρες. Οι επίσκοποι που δάνειζαν ιερά λείψανα για περιηγήσεις στη Ρωσία μπορούσαν να αποκομίσουν ένα ικανοποιητικό κέρδος για τους ίδιους ή τις ενορίες τους.
Τις ρωσικές επενδύσεις ακολούθησε μια συστηματική προσπάθεια συκοφάντησης του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου σε εκατοντάδες νέες ελληνόφωνες ιστοσελίδες, ιστολόγια και ομάδες στο Facebook.
Το Φανάρι παρέβλεπε αυτές τις επιθέσεις για χρόνια. Ο Βαρθολομαίος εργαζόταν σκληρά για να διατηρήσει την ενότητα με κάθε κόστος, επειδή σχεδίαζε να συγκαλέσει μια ιστορική πανορθόδοξη σύναξη, την οποία θεωρούσε το επιστέγασμα της θητείας του.
Η Εκκλησία είχε να συγκαλέσει Αγία και Μεγάλη Σύνοδο για περισσότερα από 1.000 χρόνια και ο σχεδιασμός γι’ αυτήν είχε ξεκινήσει το 1961. Ο Βαρθολομαίος ήθελε τόσο πολύ να πετύχει η Σύνοδος, ώστε διευκόλυνε τους Ρώσους σε κάθε ευκαιρία.
Κατά τη διάρκεια μιας προπαρασκευαστικής συνάντησης, οι Ρώσοι εξέφρασαν αντιρρήσεις για την προτεινόμενη διατύπωση σχετικά με την αντίθεση της Εκκλησίας στις διακρίσεις και επέμειναν να διαγραφούν όλες οι αναφορές στις φυλετικές και σεξουαλικές μειονότητες. Απαίτησαν, επίσης, να μη συμπεριληφθούν στην ημερήσια διάταξη οι εκκλήσεις της Ουκρανίας για θρησκευτική ανεξαρτησία. Ο Βαρθολομαίος υποχώρησε σε όλα αυτά.
Στη συνέχεια, μόλις μία εβδομάδα πριν από την ημερομηνία έναρξης της συνόδου, το 2016 -με όλες τις βίλες κλεισμένες και έτοιμες σε ένα κρητικό θέρετρο-, οι Ρώσοι αποσύρθηκαν. Υπερασπίστηκαν την απόφασή τους επισημαίνοντας τρεις πολύ μικρότερους ορθόδοξους φορείς (Βουλγαρία, Γεωργία και Αντιόχεια) που είχαν αποσυρθεί λίγο νωρίτερα.
Αν και φαίνεται ότι υπήρχαν κάποιες πραγματικές διαφωνίες σχετικά με τα έγγραφα που προετοιμάστηκαν για τη συνάντηση, οι τρεις μικρότερες Εκκλησίες έχουν στενούς δεσμούς με τη Μόσχα και η ρωσική κίνηση εμφανίστηκε ως μια ακόμη προσπάθεια να ταπεινωθεί ο Βαρθολομαίος. Ο Κύριλλος, ωστόσο, φαίνεται να έχει κάνει λάθος υπολογισμούς, αναφέρεται.
Ο Αρχιεπίσκοπος Ελπιδοφόρος, ο οποίος είναι τώρα ο ανώτερος επίσκοπος του Φαναρίου στις Ηνωμένες Πολιτείες, μίλησε γι’ αυτό το επεισόδιο κατά τη διάρκεια μιας συνομιλίας στο γραφείο του στο Μανχάταν, στο Upper East Side. Ίσως η πιο σημαντική συνέπεια της κίνησης του Κύριλλου, εξήγησε, ήταν ότι άνοιξε την πόρτα για να δοθεί στους Ουκρανούς αυτό που ήθελαν. «Αυτό ήταν το πράσινο φως», είπε.
Η απώλεια ολόκληρης της ουκρανικής Ορθοδοξίας θα ήταν ένα σοβαρό πλήγμα για τον Κύριλλο. Στο αποκορύφωμά της, η Ουκρανία αντιπροσώπευε περίπου το ένα τρίτο των ενοριών που διεκδικούσε η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία. Η Ουκρανία έχει επίσης πολύ υψηλότερο ποσοστό εκκλησιασμού από τη Ρωσία, αναφέρει το Atlantic.
